Μιλιέται από μεγάλο αριθμό Ελλήνων, κυρίως στη βόρεια Ελλάδα αλλά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας όπου εγκαταστάθηκαν οι Πόντιοι μετά τον ξεριζωμό τους από τα εδάφη του Εύξεινου Πόντου.
Ομιλείται ακόμη και σήμερα σε πολλές περιοχές του Πόντου από Μουσουλμάνους, Τούρκους πολίτες, απογόνους των Ελλήνων Ποντίων, αλλά και σε μέρη της Ρωσίας, της Ουκρανίας, της Γεωργίας και άλλων χωρών όπου επίσης εγκαταστάθηκαν Πόντιοι μετά το 1916.
Φυσικά η πατρίδα της ποντιακής διαλέκτου είναι ο Πόντος.
Οι Μιλήσιοι ήταν αυτοί που έκαναν τον πρώτο αποικισμό του Πόντου κατά τον 8ο αιώνα π.Χ., ιδρύοντας αρχικά τη Σινώπη και στη συνέχεια τα Κοτύωρα, την Κερασούντα, την Τραπεζούντα και άλλες πόλεις.
Αυτοί έφεραν μαζί τους τη δική τους γλώσσα που ήταν η ιωνική διάλεκτος, μια διάλεκτος της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.
Στους αιώνες που ακολούθησαν η ιωνική διάλεκτος εξελίχθηκε και διαμορφώθηκε κατά την ελληνιστική περίοδο.
Στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας οι Ρωμαίοι άφησαν κάποια αυτονομία στις πόλεις του Πόντου με αποτέλεσμα να διατηρηθεί η γλώσσα με μικρές επιδράσεις από τη Λατινική.
Κι ενώ στον Ελλαδικό χώρο η αρχαία ελληνική γλώσσα άλλαξε αρκετά μέσα στους αιώνες, στον Πόντο, η ποντιακή διάλεκτος παρέμεινε πιο πιστή στην αρχαία ελληνική γλώσσα.
Είναι πάρα πολλές οι αρχαίες ελληνικές λέξεις αλλά και οι γραμματικοί κανόνες που χρησιμοποιεί ο ποντιακή διάλεκτος.
Στα βυζαντινά χρόνια η γλώσσα που μιλάνε στον Πόντο παίρνει πια την οριστική της μορφή.
Στα χρόνια του κράτους των Κομνηνών οι Πόντιοι δέχονται στη γλώσσα τους, μικρές επιρροές από τους Φράγκους, με τους οποίους έχουν στενές εμπορικές σχέσεις, καθώς το λιμάνι της Τραπεζούντας είναι κέντρο για το εμπόριο Ανατολής-Δύσης.
Επίσης δέχτηκε επιδράσεις από το λεξιλόγιο των Γενουάτων, των Βενετών της Τραπεζούντας αλλά και των γειτονικών λαών, Γεωργιανών και Περσών. Ωστόσο οι ξένες λέξεις εξελληνίστηκαν και εντάχθηκαν στο κλιτικό σύστημα της ελληνικής γλώσσας.
Παρόλα αυτά, οι επιρροές αυτές δεν αλλοίωσαν τη σύσταση της Ποντιακής διαλέκτου.
Όταν οι Πόντιοι εγκαταστάθηκαν στον Ελλαδικό χώρο, η Ποντιακή διάλεκτος, όπως ήταν φυσικό, επηρεάστηκε από τη νεοελληνική γλώσσα.
Δηλαδή μιλιόταν από περιοχή σε περιοχή με λίγες ή πολλές διαφορές.
Αυτό οφείλεται στη μεγάλη γεωγραφική περιοχή όπου μιλιόταν η διάλεκτος και σε μεγάλο βάθος της ενδοχώρας.
Όλες αυτές οι περιοχές δεν είχαν μεγάλη επικοινωνία λόγω των αποστάσεων και των συνθηκών που επικρατούσαν.
Έτσι διαμορφώθηκαν αυτά τα τοπικά ιδιώματα.
