Χρωματιστή Τάξη: Παιδικά βιβλία για την κατοχή και την αντίσταση

Έλα να ταξιδέψουμε στο παρελθόν της Ελλάδας και να ζήσουμε μοναδικές ιστορίες από την εποχή που ήταν οι Ιταλοί και οι Γερμανοί στη χώρα μας.

Πόλεμος, φτώχεια, πείνα, φόβος, αντίσταση, γενναιότητα, θυσία, είναι μόνο μερικές λέξεις που σου έρχονται στο μυαλό.

Ας ξεφυλλίσουμε μερικά από τα πιο ωραία παιδικά βιβλία και ας χωθούμε στις σελίδες τους για να γνωρίσουμε τα βάσανα αλλά και τους αγώνες των ανθρώπων ενάντια στον φασισμό.

Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου - Άλκη Ζέη

Ηλικία: 11-18

27 Οκτωβρίου 1940: Σίγουρα θα τη θυμάται αυτή τη μέρα ο Πέτρος γιατί πέθανε το τριζόνι του. Θα τη θυμάται, γιατί την επομένη μέρα άκουσε τη φωνή της μητέρας του να του λέει: «Σήκω, έγινε πόλεμος». Μέχρι τότε ο Πέτρος γνώριζε τον πόλεμο μόνο μέσα από τα βιβλία. Ο Πέτρος, ένα εννιάχρονο αγόρι που μέχρι τώρα νοιαζόταν μόνο για τα παιχνίδια του και τις κινηματογραφικές ταινίες θα γίνει ο πρωταγωνιστής αλλά και ο παρατηρητής σκληρών γεγονότων στα χρόνια της Κατοχής. Ήταν ένα αγόρι με τα ζωάκια του, που το μόνο που είχε να τον απασχολεί ήταν τα μαθήματά του. Και ξαφνικά έρχεται αντιμέτωπος με τον θάνατο, την πείνα, τον φόβο. Ο πατέρας, η μητέρα του, η αδερφή του η Αντιγόνη, ο φίλος του ο Σωτήρης, οι γείτονες ζουν τις ίδιες καταστάσεις αλλά ο καθένας αντιδρά με τον δικό του τρόπο. Ο Πέτρος αγωνιστής και τολμηρός παίρνει μέρος στην Αντίσταση για την ελευθερία της Ελλάδας. Χάνει αγαπημένα του πρόσωπα αλλά δε δειλιάζει.

Το βραβευμένο αυτό αντιπολεμικό βιβλίο της Άλκης Ζέη που μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες κι έγινε θεατρικό έργο, μεταφέρει όχι απλώς τα γεγονότα, αλλά την ατμόσφαιρα και τον παλμό μιας ολόκληρης εποχής. Η Άλκη Ζέη έχοντας ζήσει η ίδια τα γεγονότα τα δίνει με απολαυστική αφήγηση, συγκινητικές περιγραφές, μοναδικό χιούμορ αλλά και πολλή ελπίδα.

Απόσπασμα από το βιβλίο:
12 Οκτωβρίου 1944. Αν ήταν τώρα ο Θόδωρος, θα μπορούσε ο Πέτρος να γράψει στη ράχη του αυτή την ημερομηνία. Οι χελώνες ζούνε κι εκατό, κι έτσι για έναν αιώνα τουλάχιστο θα 'ξερε όλος ο κόσμος, πως μια τέτοια ημέρα ελευθερώθηκε η Ελλάδα, απ' άκρη σε άκρη…

Η Δροσούλα θα 'γραφε τώρα σ' ένα μεγάλο πανό με πράσινη μπογιά που δεν ξεβάφει τη λέξη λευτεριά. Της άρεσε αυτή η λέξη και θα την έγραφε μόνη της. Αν ήτανε ο Σωτήρης, θα σφύριζε τώρα του Πέτρου, θα κατρακυλούσαν τις σκάλες και θα βγαίνανε οι δυο τους στους δρόμους της Λεύτερης Αθήνας.

Φύγανε οι Γερμανοί! Μάλλον τους διώξανε, πολεμώντας τους σκαλί το σκαλί, πόρτα την πόρτα. Οι καμπάνες χτυπούν! Από το ξημέρωμα άνοιξαν όλα τα παραθυρόφυλλα κι απλώθηκαν στα παράθυρα και τα μπαλκόνια σημαίες. Η μαμά κι ο Γκαριμπάλντι φτιάχνουν στα πρόχειρα μια σημαία από ένα σεντόνι και γαλάζια κουρέλια. Η Ρίτα βγήκε από τον κρυψώνα της κι ήρθε, μόλις έφεξε, στην Αντιγόνη. Τώρα πια δεν έχει κανέναν άλλον, έξω από τη φίλη της, ίσως και τον θείο Άγγελο… Όταν αποφασίσει να κάνει απόβαση, να «ελευθερώσει» την ελεύθερη πια Ελλάδα. «Εγγλέζο ντεν έρτει». Καλά το 'λεγε ο Γκαριμπάλντι. Όπου να 'ναι θα φανεί κι ο Γιάννης! Μια γυναίκα φώναζε στο δρόμο πως άνοιξαν οι φυλακές.

—Θα του το πεις του Γιάννη; πειράζει ο Πέτρος την αδελφή του.

—Τι να του πω; κάνει εκείνη πως δεν καταλαβαίνει.

—Πως τον ερωτεύτηκες.

—Μου πέρασε, λέει η Αντιγόνη. Τώρα δεν είμαι ερωτευμένη με κανέναν. Τώρα αρχίζει καινούρια ζωή.

Έχουν βγει οι τρεις τους με τη Ρίτα στο μπαλκόνι, κι η Αντιγόνη, έτσι όπως απλώνει τα δυο της χέρια, θαρρείς και θα πετάξει.

Πάντα μπροστά μας για μια καινούρια ζωή…

Κάτω από το μπαλκόνι περνάει κόσμος με σημαίες και τραγουδάει.

«Όταν θα τελειώσει ο πόλεμος, Τσουένι μου…».

—Τέλειωνε με τη σημαία, Γκαριμπάλντι, να βγούμε στον δρόμο, ακούγεται από μέσα η φωνή του παππού.

Θα βγούνε στους δρόμους! Δε θα φοβούνται μην τους σημαδέψει κανείς, ίσια στην καρδιά. Ποτέ πια. ποτέ πια.

Έχει ξημερώσει για καλά, ο φθινοπωρινός ουρανός έχει χρώμα μελί. «Το βαρέθηκα το μπλε παστέλ, Τσουένι μου». Αν ήτανε ο Πέτρος ένα μικρό αγόρι, θα μπορούσε να φανταστεί τον Αχιλλέα να μπαίνει μέσα στην Αθήνα καβάλα στο άλογο με το γυμνό σπαθί στο χέρι… Και να στήνει το άγαλμα της Δροσούλας στην πιο μεγάλη πλατεία. «Να πεις στο Τσουένι, την πρώτη ελεύθερη συνοικία, θα τη βγάλουμε Δροσούλα…». Ο Πέτρος, όμως, είναι μεγάλος πια. Το κάγκελο του μπαλκονιού τού φτάνει στη μέση. Κάποιοι του γνέφουν από κάτω. Είναι η «συμμορία» του Σωτήρη. Έχουν φτιάξει από χαρτόνι τον Χίτλερ και μια κρεμάλα. Τραβάνε ένα σπάγκο κι ο Χίτλερ κρεμιέται. Ξελαρυγγίζονται στο τραγούδι.

Ο Χίτλερ εμπατήρισε,
εμπατήρισε, εμπατήρισε.
Έφαγε κουκουτσάλευρο
μπομποτάλευρο
χαρουπάλευρο…

—Έρχομαι, τους φωνάζει ο Πέτρος και κουτρουβαλάει τις σκάλες να πάει μαζί τους κι ας είναι άντρας πια, δεκατριώ χρονώ!!

Όταν ο ήλιος - Ζωρζ Σαρή
Ηλικία: 11-18

Αθήνα, περίοδος της Κατοχής. Η Ζωή είναι δεκαέξι χρονών και ζει την εφηβεία της μέσα σε σκοτεινά χρόνια. Δεν καταλαβαίνει γιατί γίνονται όλα αυτά. Γιατί οι άνθρωποι πεθαίνουν τόσο άδικα, γιατί οι Ναζί κατέκτησαν την Ελλάδα, γιατί υπάρχει η πείνα και τα βασανιστήρια. Και σιγά σιγά, θα αρχίσει να αντιδρά με τις μικρές της δυνάμεις ώστε να γίνει και πάλι η Ελλάδα, ελεύθερη χώρα. Η Ζωή θα μεγαλώσει στη φρίκη της πείνας αλλά δε θα χάσει την ελπίδα της, θα κλάψει, θα χαρεί. Γύρω της υπάρχει ένας κόσμος παράξενος, σκληρός. Φτώχεια, εκτελέσεις αλλά και αισιοδοξία. Τα μάτια της θα δουν πολλά. Θα υποφέρει και θα πονέσει πολύ ώσπου να έρθει το τέλος του κακού. Κι ήρθε η απελευθέρωση. Ακόμη κι η θεά της Αθήνας, η Αθηνά, κατέβηκε στους δρόμους να γιορτάσει με όλο τον κόσμο. Η Ζωή είναι τώρα είκοσι χρονών! Μια νέα ζωή την περιμένει.

Αυτό είναι το τρίτο μυθιστόρημα της Ζωρζ Σαρή και η σπουδαία συγγραφέας διηγείται γεγονότα της Κατοχής με ειλικρίνεια και ανθρωπιά προκαλώντας συγκίνηση.

Ξυπόλητοι ήρωες - Αλεξάνδρα Μητσιάλη
Ηλικία: 11-18

Φεβρουάριος του 1942. Η Θεσσαλονίκη υποφέρει από τη γερμανική κατοχή. Οι ήρωες της ιστορίας μας είναι ο Τάκης, ένα ορφανό παιδί, η Σταυρούλα, με αδερφό και πατέρα κρατούμενο των Γερμανών, η Αλέγρα, μια Εβραιοπούλα που ονειρεύεται να ταξιδέψει στην Ευρώπη, ο Πέπο Κοέν, ο μικρός Εβραίος λουστράκος που κάνει τον μουγκό για να μην καταλάβουν οι Γερμανοί πως είναι Εβραίος, ο Άρης, ο αδερφός της Σταυρούλας, φοιτητής της Γεωπονικής που αγωνίζεται με άλλους συμφοιτητές, η Ελένη, ο Έκτορας το ομορφόπαιδο, η Αγγελική, η Λούνα, ο Ντίνος, ο Θανάσης. Μια διασκορπισμένη παρέα παιδιών που έφυγαν από το ορφανοτροφείο όταν το κτίριό του μετατράπηκε από τους κατακτητές σε Γερμανικό Νοσοκομείο. Όλοι αυτοί συγκροτούν, μαζί με φίλους τους, το περίφημο Ξυπόλυτο Τάγμα, μια απειλή για τον κατακτητή. Τα 160 παιδιά του ορφανοτροφείου γίνονται μια σπουδαία ομάδα αντίστασης, φυγάδευσης αγωνιστών, κλοπής τροφίμων από τους Γερμανούς και τους μαυραγορίτες για όλους τους πεινασμένους, ορφανά και άλλους πολίτες. Αυτοί οι μικροί σαλταδόροι των δρόμων, έγιναν “ήρωες” χωρίς να το θέλουν.

Οι Ξυπόλητοι ήρωες της Αλεξάνδρας Μητσιάλη είναι ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα που έχει βραβευτεί και διαβάζεται με ενδιαφέρον τόσο από εφηβικό, όσο και από ενήλικο κοινό. Είναι ένα μυθιστόρημα που προκαλεί έντονα συναισθήματα και εικόνες, που θα μας συντροφεύουν για αρκετό χρονικό διάστημα μετά την ανάγνωση του βιβλίου.

Με το χαμόγελο στα χείλη - Αγγελική Βαρελά
Ηλικία: 10+

Ένας πόλεμος είναι πάντα σκληρός. Σκληρός ήταν κι ο πόλεμος του 1940. Ήταν όμως κι ένας πόλεμος που διέφερε από τους άλλους, γιατί ένα ολόκληρο έθνος τον αντιμετώπισε με χαμόγελο και ενθουσιασμό. Μέσα από την ιστορία μιας οικογένειας που έζησε έντονα τα γεγονότα του, με αισιοδοξία και πίστη στην καρδιά, διαβαίνουν εικόνες ηρωικές και καθημερινές, γεμάτες συγκίνηση, ξεδιπλώνοντας σημαντικές στιγμές της ιστορίας μας. Το χρονικό του 1940, ιδωμένο μέσα από τα μάτια του μικρού Παύλου, που έζησε συγκλονιστικές στιγμές με τον δυναμισμό της παιδικής του ηλικίας, μέσα στις δύσκολες ώρες ενός πολέμου που ξεκίνησε με το χαμόγελο στα χείλη.

Η Αγγελική Βαρελλά μάς μεταφέρει σε εκείνα τα δύσκολα χρόνια του πολέμου αλλά με αισιοδοξία και περηφάνια.

Μια μπαλάντα για τη Ρεβέκκα - Μαρούλα Κλιάφα
Ηλικία: 11-18

Η Ρεβέκκα είναι παιδί μια χριστιανής καθηγήτριας πιάνου και ενός Εβραίου λογιστή. Οι οικογένειες τους δεν συμφωνούσαν με αυτόν τον γάμο. Η οικογένειά ζει στα Τρίκαλα. Την ημέρα που η Ιταλία κηρύσσει τον πόλεμο στην Ελλάδα το 1940, η Ρεβέκκα είναι δώδεκα χρονών. Η εφηβεία της σημαδεύεται από την αλλαγή όλου του κόσμου: διώξεις και φυλακίσεις, αντίσταση, πορείες, φιλίες και έρωτες, θύμησες και λησμονιές, προδοσίες και αποχωρισμοί. Τα πρόσωπα που υπάρχουν γύρω της, η τραγική Ελένη-Εσθήρ, ο ξεπεσμένος γαιοκτήμονας Χριστόφορος, ο ιδεαλιστής Αντρίκος, ο προδότης Εμμανουήλ, ο καπετάν Κόζιακας, ο τρυφερός και ταλαντούχος Κωνσταντίνος και πολλοί άλλοι, ζωντανεύουν την πιο σκληρή αλλά και ηρωική εποχή της νεότερης ιστορίας.

Η Μαρούλα Κλιάφα γράφει αυτό το βιβλίο σαν να είναι το ημερολόγιο της Ρεβέκκας, ενός κοριτσιού της κατοχής. Είναι ένα νεανικό μυθιστόρημα γεμάτο ελπίδα και αισιοδοξία.

Όταν έφυγαν τα αγάλματα - Αγγελική Δαρλάση
Ηλικία: 11-17

Κάποτε ήταν ένα κορίτσι που είχε ακούσει τα αγάλματα να τραγουδούν, είχε χορέψει μαζί τους στο φως του φεγγαριού, τα είχε δει να δακρύζουν. Τα αγάλματα τις νύχτες ζωντανεύουν. Η Αγγελίνα το ήξερε καλά αυτό, αφού μεγάλωσε μέσα στο μουσείο σχεδόν. Με εξαίρεση τον Τίκο, τον μόνο αληθινό φίλο της, τα αγάλματα ήταν οι καλύτεροί της φίλοι. Όταν ο Μουσολίνι κήρυξε τον πόλεμο στην Ελλάδα, ο φόβος ότι θα επικρατήσει το σκοτάδι του ναζισμού έγινε ακόμα μεγαλύτερος. Όλοι στο μουσείο, από τους αρχαιολόγους μέχρι τους απλούς εργάτες, μοιράζονταν και προστάτευαν ένα μυστικό. Η Αγγελίνα θα θέλει να μάθει αυτό το μυστικό και να βοηθήσει τον φίλο της τον Τίκο.

Το βιβλίο αυτό της Αγγελικής Δαρλάση είναι μια βαθιά ανθρώπινη κι αντιπολεμική ιστορία για τη φιλία, την ενηλικίωση, τον πολιτισμό, βασισμένη στην πραγματική ιστορία της απόκρυψης των αρχαιοτήτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου.

Τραγούδι για τρεις - Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου
Ηλικία: 10+

Η Χριστίνα και ο Φίλιππος είναι μαθητές του Γυμνασίου κι έχουν αναλάβει να βοηθήσουν στην ετοιμασία της γιορτής για την 28η Οκτωβρίου. Αρχικά, σχεδίαζαν απλώς να βρουν ανθρώπους που έζησαν εκείνα τα δύσκολα χρόνια, να ηχογραφήσουν τις αναμνήσεις τους από την Κατοχή και να τις παρουσιάσουν στη γιορτή. Βρίσκουν τα κατάλληλα πρόσωπα, αλλά τα όσα περίεργα μαθαίνουν στη διάρκεια των ηχογραφήσεων κινούν την περιέργειά τους. Υποψιάζονται πως υπάρχει κάποιο κρυμμένο παλιό μυστικό και αποφασίζουν να εξιχνιάσουν τι ακριβώς είχε συμβεί.
Η κυρία Ελισάβετ, μικρό κορίτσι στα χρόνια της Κατοχής, δείχνει να θυμάται πολλά, δέχεται όμως με δυσκολία να διηγηθεί τις εμπειρίες της. Τα δύο παιδιά καταλαβαίνουν πως υπάρχουν πράγματα που δε θέλει να τους αποκαλύψει. Τα όσα προσπαθεί να κρύψει σχετίζονται με την προδοσία και την εκτέλεση από τους Ναζί της νεαρής Όλγας, μιας κοπέλας που συμμετείχε στην αντίσταση.

Αυτό το βραβευμένο μυθιστόρημα της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου που αναφέρεται στην περίοδο της γερμανικής κατοχής παρέχει πληροφορίες για την εποχή του πολέμου στην Αθήνα, αλλά προσφέρει και μεγάλες συγκινήσεις στον αναγνώστη και μας ταξιδεύει στα χρόνια της Κατοχής μέσα από αναμνήσεις και διηγήσεις.

Ο Άκης και οι άλλοι - Κυριάκος Ντελόπουλος
Ηλικία: 12+

Μια ολόκληρη χρονιά (1939 προς 1940) ο Άκης μας διηγείται τη ζωή του σπιτιού του σε γιορτές και καθημερινές, στην Πάτρα. Με πολύ χιούμορ ζούμε από κοντά στιγμές από τη ζωή του μαζί με την οικογένειά του, τις υπηρεσίες του σπιτιού, τις γειτόνισσες, τους προσκαλεσμένους. Παράλληλα γίνονται ξεκαρδιστικές σκηνές μέσα στο σχολείο. Και ξαφνικά ξεσπά ο πόλεμος. Ο φόβος απλώνεται παντού. Και μπορεί τα χρόνια να είναι δύσκολα αλλά η ζωή συνεχίζει τους δικούς της ρυθμούς της, χωρίς να σταματά.

Αυτό είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Κυριάκου Ντελόπουλου που πολλοί αναρωτιούνται αν είναι για μεγάλους ή για παιδιά. Είναι όμως ένα απολαυστικό βιβλίο με ζωντανές εικόνες και ζωηρούς διαλόγους.