Χρωματιστή Τάξη: Η Παναγία στην κλασική μουσική

Το πρόσωπο της Παναγίας δεν έχει εξέχουσα θέση μόνο στους ύμνους της εκκλησίας, αλλά έγινε έμπνευση και για πολλούς συνθέτες κλασικής μουσικής, για να δημιουργήσουν σπουδαία μουσικά έργα.

Γνωστά εκκλησιαστικά κείμενα όπως το Άβε Μαρία, το Σάλβε Ρετζίνα και το Στάμπατ Μάτερ έχουν μελοποιηθεί από εκατοντάδες συνθέτες κλασικής μουσικής.

Ωστόσο και πολλά οργανικά έργα είναι αφιερωμένα στη Θεοτόκο.

Σούμπερτ - Άβε Μαρία

Το Άβε Μαρία (Χαίρε κεχαριτωμένη Μαρία) είναι προσευχή των Καθολικών προς την Παναγία και απαγγέλλεται στη λατινική γλώσσα.

Πολλοί συνθέτες μελοποίησαν τους στίχους αυτούς βάζοντας ο καθένας τους την προσωπική του μουσική σφραγίδα και έμπνευση, όπως ο Βέρντι, ο Σαιν-Σανς, ο Μπρουκνερ, ο Λιστ, ο Παλεστρίνα, ο Σούμπερτ κ.α.

Βέβαια ο ίδιος ο Φράντς Σούμπερτ (1797-1828) ποτέ δεν ονόμασε το έργο του Άβε Μαρία.

Το 1825, ο συνθέτης έγραψε ένα τραγούδι που κάπου στους στίχους του ακουγόταν και η φράση Άβε Μαρία.

Ωστόσο συνηθίζεται το συγκεκριμένο τραγούδι να μην τραγουδιέται με τους αυθεντικούς του στίχους, αλλά με τους στίχους της καθολικής προσευχής.

Γκουνό - Άβε Μαρία

Ο Γάλλος ρομαντικός συνθέτης Σαρλ Γκουνό (1818 - 1893) δημιούργησε το δικό του Άβε Μαρία με μια μελωδία που βασίστηκε πάνω σε μια ελάχιστα τροποποιημένη εκδοχή του Πρελουδίου αρ. 1 του Μπαχ από το έργο του Το καλοσυγκερασμένο κλειδοκύμβαλο.

Η έκδοση του 1853 έχει γαλλικό κείμενο, αλλά η έκδοση του 1859 με το λατινικό κείμενο έγινε δημοφιλής.

Περγκολέζι - Στάμπατ Μάτερ

Tο Στάμπατ Μάτερ (Η μητέρα στεκόταν), λατινικό ποίημα του 13ου αιώνα, περιγράφει τη θλίψη και τον πόνο της Παναγίας που στέκεται και θρηνεί κάτω από τον σταυρό, βλέποντας το παιδί της να ξεψυχά.

Δημιουργός του θεωρείται ο φραγκισκανός μοναχός Γιοκοπόνε Ντα Τόντι, ενώ κατά άλλους ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ΄ ή ο Άγιος Μποναβεντούρα.

Οι δραματικοί και εκφραστικοί στίχοι του προσέλκυσαν το ενδιαφέρον πολλών συνθετών, οι οποίοι έγραψαν μουσική βασισμένοι σε αυτό.

Μερικοί από τους συνθέτες που μελοποίησαν το ποίημα ήταν ο Βιβάλντι, ο Χάυδν, ο Μποκερίνι, ο Ροσίνι, ο Ντβόρζακ, ο Βέρντι.

Η πιο γνωστή μελοποίηση έγινε από τον Τζιοβάνι Μπατίστα Περγκολέζι (1710-1736).

Ο Περγκολέζι συνέθεσε το έργο τις τελευταίες δύο εβδομάδες της ζωής του, κλεισμένος σε ένα μοναστήρι στη Νάπολη, όπου πέθανε από τη φυματίωση σε ηλικία μόλις 26 ετών.

Βιβάλντι - Σάλβε Ρετζίνα

Το Σάλβε Ρετζίνα (Χαίρε Βασίλισσα) είναι ένας ύμνος της Καθολικής Εκκλησίας για την Παναγία.

Το έργο συντέθηκε κατά τον Μεσαίωνα και αρχικά εμφανίστηκε στα λατινικά.

Αν και παραδοσιακά αποδίδεται στον Γερμανό μοναχό του ενδέκατου αιώνα, Χέρμαν Φον Ράιχεναου, σήμερα θεωρείται ανώνυμο από τους περισσότερους μουσικολόγους.

Παράλληλα, ο ύμνος έχει μελοποιηθεί από διάφορους συνθέτες κλασικής μουσικής, όπως ο Παλεστρίνα, ο Ζοσκίν, ο Περγκολέζι, ο Πόρπορα, ο Σκαρλάτι, ο Σαρπαντιέ, ο Χαίντελ, ο Λιστ, ο Σούμπερτ ο Πουλένκ, ο Άρβο Περτ.

Ο Αντόνιο Βιβάλντι (1678-1841) μελοποίησε τον ύμνο το 1730.

Μπαχ - Μαγκνίφικατ

Το Μαγκνίφικατ (Η ψυχή μου) είναι ένας ύμνος, γνωστός και στη Βυζαντινή Τελετουργία ως Ωδή της Θεοτόκου.

Αυτός ο ύμνος χρησιμοποιείται στις λειτουργίες της Καθολικής, της Ορθόδοξης, της Λουθηρανικής και της Αγγλικανικής Εκκλησίας.

Το κείμενο προέρχεται από το Ευαγγέλιο του Λουκά, όπου απαγγέλλεται από τη Μαρία κατά την επίσκεψη της στην ξαδέρφη της Ελισάβετ.

Πολλοί συνθέτες κλασικής μουσικής έβαλαν δική τους μουσική στο λατινικό κείμενο, όπως ο Βιβάλντι, ο Μοντεβέρντι, ο Μότσαρτ, ο Σούμπερτ, ο Μέντελσον, ο Μπρίτεν κ.α.

Το 1723 ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ (1685-1750) μελοποίησε το κείμενο, δημιουργώντας ένα έργο γεμάτο ένταση, ζωντάνια και εκφραστικότητα.

Είναι ένα από τα πιο δημοφιλή φωνητικά έργα του συνθέτη.

Τζον Τάβενερ - Η Αγία Σκέπη

Στις αρχές του 10ου αιώνα στη Μονή της Παναγίας των Βλαχερνών στην Κωνσταντινούπολη, ο Άγιος Ανδρέας είδε, κατά τη διάρκεια αγρυπνίας, την Παναγία να σκεπάζει με τον ιερό της χιτώνα τούς πιστούς και την Πόλη.

Το θαύμα αυτό αποτέλεσε έμπνευση για τον Άγγλο συνθέτη Τζον Τάβενερ (1944 - 2013) για το συγκεκριμένο έργο που είναι και το πιο εμπορικό του.

Αυτή η αριστουργηματική σύνθεση για τσέλο και έγχορδα γράφτηκε στην Εύβοια το 1987, όταν ο συνθέτης ζούσε απομονωμένος στο εξοχικό του.

Σεργκέι Ραχμάνινοφ - Εσπερινοί

Ο Σεργκέι Ραχμάνινοφ (1873-1943) ήταν Ρώσος συνθέτης, πιανίστας και διευθυντής ορχήστρας.

Η μουσική του διακρίνεται από ρομαντισμό και ευαισθησία.

Το χορωδιακό έργο «Η Ολονύχτια Αγρυπνία», που είναι γνωστό με τον τίτλο «Εσπερινοί», γράφτηκε το 1915.

Τα κείμενα είναι παρμένα από την ρωσική, ορθόδοξη χριστιανική λειτουργία, ενώ πολλές από τις μελωδίες είναι εμπνευσμένες από ρωσικούς και βυζαντινούς ψαλμούς.

Το παρακάτω απόσπασμα βασίζεται στη μελωδία του Ακάθιστου Ύμνου, «Τη Υπερμάχω».

Χίλντεγκαρντ Φον Μπίνγκεν - Ο, Κλαρίσιμα Μάτερ

Η Χίλντεγκαρντ Φον Μπίνγκεν (1098-1179) ήταν Γερμανίδα συγγραφέας, συνθέτρια, φιλόσοφος και η σημαντικότερη θρησκευτική ηγέτιδα στην Ευρώπη του 12ου αιώνα.

Λέγεται ότι έβλεπε οράματα και θεωρούσε ότι η μουσική ήταν μέσο επικοινωνίας με τον Θεό.

Συνέθεσε 77 εκκλησιαστικούς ύμνους και ένα θρησκευτικό θεατρικό έργο με μουσική.

Πολλοί από τους ύμνους της ήταν αφιερωμένοι στην Παναγία, όπως το Ο, Κλαρίσιμα Μάτερ (Ο, Εκτυφλωτική Μητέρα).

Ρίτσαρντς Ντούμπρα - Χαίρε, Βασίλισσα των ουρανών

Ο Ρίτσαρντς Ντούμπρα (1964) είναι Λετονός συνθέτης.

Πολλά από τα έργα του έχουν θρησκευτικά θέματα, όπως το παρακάτω που είναι αφιερωμένο στην Παναγία.

Μότσαρτ - Ρεγγίνα Τσέλι

Το Ρεγγίνα Τσέλι (Βασίλισσα των Ουρανών), ένας ύμνος της εκκλησίας, διασκευάστηκε από τον Μότσαρτ τρεις φορές κατά τη διάρκεια της παραμονής του στον Καθεδρικό Ναό του Σάλτσμπουργκ.

Η πιο γνωστή σύνθεση του έργου για την Πασχαλινή ώρα είναι γραμμένη για τέσσερις σολίστ, χορωδία και ορχήστρα, πιθανώς γραμμένη το 1779.

Μπούτσενμπεργκ - Η Μαρία περπάτησε ανάμεσα από τα αγκάθια
Ο Βόλφραμ Μπούτσενμπεργκ (1962) είναι Γερμανός συνθέτης.

Το συνθετικό του έργο περιλαμβάνει έργα διαφόρων ειδών και στυλ, από σόλο μέχρι ορχηστρικά κομμάτια, από μιούζικαλ μέχρι λειτουργίες.

Ωστόσο, έχει μια ιδιαίτερη σύνδεση με τη χορωδιακή μουσική.

Το μοτέτο του Η Μαρία περπάτησε ανάμεσα από τα αγκάθια αναφέρεται στην Παναγία.

Τάβενερ - Ύμνος στη μητέρα του Θεού

Ο Τζον Τάβενερ (1944 - 2013) συνέθεσε τον Ύμνο στη μητέρα του Θεού, στη μνήμη της δικής του μητέρας.

Είναι ένα έργο για διπλή χορωδία, όπου κάθε χορωδία τραγουδά την ίδια μουσική σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, δημιουργώντας έναν ιδιαίτερο, αιθέριο ήχο.

Βικτόρια - Άλμα Ρεντέμτορις Μάτερ

Το Άλμα Ρεντέμτορις Μάτερ (Αγαπημένη Μητέρα του Λυτρωτή μας) είναι ένας ύμνος για την Παναγία της καθολικής εκκλησίας, γραμμένος στα λατινικά.

Πολλοί συνθέτες έβαλαν δική τους μουσική στο κείμενο όπως ο Τόμας Λουί Ντε Βικτόρια (1548-1611).

Τάβενερ - Θρήνος

Το έργο αυτό για σόλο τσέλο γράφτηκε για τον τσελίστα Στίβεν Ισέρλις.

Ο Τζον Τάβενερ (1944 - 2013) σχολίασε για τον τίτλο του έργου: « Η λέξη "θρήνος" έχει τόσο λειτουργική, όσο και λαϊκή σημασία στην Ελλάδα. Είναι ο θρήνος της Θεοτόκου, που ψάλλεται στον Επιτάφιο τη Μεγάλη Παρασκευή αλλά και ο θρήνος του πένθους που ψάλλεται πάνω από το νεκρό σώμα στο σπίτι ενός στενού φίλου».

Το συγκεκριμένο έργο γράφτηκε από τον συνθέτη για τον θάνατο ενός στενού του φίλου.

Τάλις - Γκάουντε Γκλοριόζα Ντέι Μάτερ

Ο Τόμας Τάλις (1505-1585) ήταν Άγγλος συνθέτης της Αναγέννησης, από τους σημαντικότερους της εποχής του.

Είναι γνωστός για τα έργα θρησκευτικής μουσικής.

Το μοτέτο Γκάουντε Γκλοριόζα Ντέι Μάτερ (Ένδοξη χαρά της Μητέρας του Θεού) είναι γραμμένο για εξάφωνη χορωδία με εναλλασσόμενες σόλο μέρη για ορχήστρα με εννέα σολίστες.